De nieuwe IC-afdeling van het UMC Groningen

De zorg staat onder grote druk. Er is een nijpend tekort aan gespecialiseerde verpleegkundigen. Als we kijken naar de IC-verpleegkundigen, dan zijn er volgens het Capaciteitsorgaan jaarlijks bijna 800 IC-verpleegkundigen nodig om de toenemende zorgvraag aan te kunnen. Beroepsvereniging V&VN IC betwijfelt of dat aantal haalbaar is.

Zo rondt bijna de helft van de verpleegkundigen de tweejarige intensieve scholing tot IC-verpleegkundige niet af. In 2022 zijn er van de 490 studenten maar liefst 226 voortijdig gestopt. Dit heeft te maken met de zware scholing en hoge werkdruk. Daarnaast stopt ervaren IC-personeel steeds vaker eerder met werken, onder andere door te weinig waardering. Een trend die door COVID-19 alleen maar is versterkt. In dit artikel gaan we in op welke manier een ontwerp voor een nieuwe (academische) IC-afdeling op dergelijke ontwikkelingen kan inspelen.

Het UMCG krijgt één nieuwe IC-afdeling voor volwassenen, van drie niveaus en in een bestaande ziekenhuisvleugel. Om samenwerking tussen de OK, SEH en IC-afdeling binnen het UMCG te bevorderen, ligt de nieuwe IC-afdeling nabij deze afdelingen. Tijdens het ontwerpproces is intensief overleg gevoerd tussen het UMCG (zowel zorg- als andere professionals), het architectenbureau en de installatieadviseur. In het ontwerp is zoveel mogelijk rekening gehouden met waardevolle functionele handreikingen vanuit Evidence-Based Design, dat zich in gelijke mate richt op de patiënten (gezondheid en welbevinden) als medewerkers (efficiënte inzet en welbevinden). Evidence-Based Design geeft als speerpunten voor een healing environment de volgende drie aandachtsgebieden:

● Bevorderen van de patiëntveiligheid;

● Bevorderen van het welbevinden van de patiënt;

● Bevorderen van de efficiency van het personeel.

Op de Intensive Care draait alles om de patiënt en diens gezondheid en herstel. Omdat veiligheid en patiëntgerichtheid voor alles gaat, heeft de nieuwe IC-afdeling uitsluitend éénpersoons patiëntenkamers. Patiënten worden vanaf hun opname geïsoleerd op een kamer. Elke patiëntenkamer heeft een decentrale verpleegpost, zodat personeel voortdurend zicht kan houden op de patiënt en de vitale parameters. De centraal gelegen verpleegposten zijn gesitueerd op de hoeken van elke gang, zodat er optimaal overzicht is. De afdeling heeft veel glas, zodat de zorgprofessionals elkaar goed kunnen vinden, er visueel verbinding is en de samenwerking wordt gestimuleerd.

Alle IC-verdiepingen zijn gestandaardiseerd en opgebouwd uit identieke patiëntenkamers. Dit bevordert de patiëntveiligheid, omdat personeel kan vertrouwen op automatische handelingen. Ook de uitwisselbaarheid van personeel op de verdiepingen is hierdoor eenvoudig; iedereen kent de weg. In het kader van medicatieveiligheid heeft elke verdieping een speciale ruimte voor medicatiebereiding. Er is buizenpost aanwezig naast de verpleegposten.

In het ontwerp is in pandemische paraatheid voorzien. Behalve dat enkele kamers voorzien zijn van een sluis, hebben we na COVID-19 geleerd dat vooral het opschalen en afschalen van een cohort op de IC belangrijk is. Op elke verdieping is zowel bouwkundige als installatietechnische splitsing in cohorten mogelijk. Bij cohortering kan personeel zich veilig omkleden in één van de werkruimten. Daarnaast kan de standaard verpleegafdeling op de vierde verdieping in extreme situaties worden opgeschaald tot volwaardige IC-afdeling.

Een IC-afdeling behoort tot één van de meest traumatische afdelingen van een ziekenhuis. Hier maken patiënten en familie een emotioneel intense periode van bewustwording, acceptatie, herstel of verlies mee. Bij het ontwerp van de patiëntenkamer is rekening gehouden met het gegeven dat er altijd familie op de kamer kan verblijven. Zo is er een fauteuil waardoor familie een eigen plek in het zicht van de patiënt heeft. Het betrekken van familie is voor patiënten enorm belangrijk; niks reduceert angst meer dan een dierbare die dichtbij is en de familie voelt zich ook meer betrokken. Patiënten en familie kunnen altijd contact maken met de verpleging in de decentrale post.

Voor de eigen regie van de patiënt komen er audiovisuele middelen en een computerscherm in de kamer. Elke patiënt kan tevens beschikken over een reactiverende stoel en een tillift, zodat ze gemobiliseerd kunnen worden. In elke patiëntenkamer is voldoende daglicht aanwezig, hetgeen belangrijk is voor een goed dag-/nachtritme. De medische pendels zijn zoveel mogelijk buiten het zicht van de patiënt geplaatst. Het werkmeubel voor de verpleging is vormgegeven als een soort buffetkast. Hierdoor ervaart de patiënt de directe omgeving minder ‘medisch’, waardoor opnieuw angst wordt gereduceerd. Boven elk patiëntenbed is het plafond bewust vrijgehouden van installatiecomponenten en als een naadloos vlak vormgegeven, zodat een patiënt rustig bij bewustzijn kan komen.

Er is verder veel aandacht besteed aan de verlichting. Zo is er veel licht voor de behandelingen, dat gedimd kan worden voor een meer aangename sfeer. Het interieur is opgebouwd uit rustige warme en natuurlijke materialen. De inrichting van de IC-kamers is vooraf uitvoerig getest met zorgprofessionals met een mock-up. De patiëntenkamers zijn ontworpen vanuit de wens om een ‘stille’ IC-afdeling te maken die rust en herstel bevordert. De verpleging ontvangt daarom alle alarmen en signalen via een zorgtelefoon. 

Familieleden worden op de eerste verdieping buiten de IC-afdeling opgevangen in een riant familiecentrum waar ze buiten alle hectiek rustig kunnen verblijven in de gemeenschappelijke lounge of in één van de familiekamers. De familiekamers zijn van alle gemakken voorzien en bieden de mogelijkheid tot overnachten. Op de afdeling zijn aparte kamers waar de familie even opgevangen kan worden tijdens medische handelingen bij een patiënt of voor een kort gesprek.

Personeel dat goed gefaciliteerd haar werk kan doen, levert betere zorg. Met de realisatie van de nieuwe IC in één bouwdeel wordt alle expertise gecentreerd, zodat de zorgverlening makkelijker verloopt dan in de oude situatie. Looplijnen zijn korter, werkruimten zijn aangenamer en door het contact met collega’s ontstaat meer vanzelfsprekend. Centraal thema in het ontwerp is samenwerking. Zowel binnen teams, met de collega’s van de andere IC-niveaus als met de mensen binnen en buiten het UMCG. Om dit te bewerkstelligen, zijn er werkruimten en een grote overdrachtsruimte gemaakt waar het hele team samen kan komen. Op de IC-afdeling is voldoende plek voor onderzoeks- en opleidingsplaatsen. De kantoren zijn voorzien van de mogelijkheid om online te werken, hetgeen ook thuiswerken mogelijk maakt. Ook is aandacht besteed aan het aanbrengen van audiovisuele verbindingen om met regionale partners goede online meetings te kunnen verzorgen.

De samenwerking binnen de IC-afdeling wordt gestimuleerd door een nieuwe vide, die de drie IC-niveaus met elkaar verbindt via een houten wenteltrap die de verbindingslijnen sterk verkort. Rondom de vide liggen alle werkruimten en de multidisciplinaire overlegruimten (MDO) van het personeel, zodat collega’s eerder contact kunnen maken en elkaar sneller treffen. De kop van elke afdeling heeft extra werkruimten voor personeel en de middelste verdieping huisvest een gezamenlijke pauzeruimte; ontmoeting in het hart! Er is hier veel aandacht voor ontspanning. Deze gebieden zijn daarom net buiten de afdeling gepositioneerd, zodat personeel even ‘off-stage’ kan zijn om te ontspannen van het zware werk of informeel kennis kan uitwisselen.

Op sommige kantoren zijn slaapfauteuils geplaatst zodat personeel kan uitrusten. De werk- en pauzeruimten hebben in het interieurontwerp extra aandacht gekregen om uitdrukking te geven aan de waardering voor de professionals. In het midden van de elke verdieping ligt het ‘motorblok’ met alle ondersteunende ruimten zoals een laboratorium, medicatieruimte en opslag. Er loopt één centrale personeelsgang door dit gebied heen. De wand van dit motorblok heeft aan de buitenzijde een wand van kasten zodat vaak gebruikte benodigdheden binnen handbereik zijn. Dit verkort de loopafstanden van verpleegkundigen en vergroot de efficiency en hiermee ook de medewerkerstevredenheid.

Elke patiëntenkamer heeft een kast met de dagvoorraad zodat de taken van een verpleegkundige grotendeels in of net buiten de patiëntenkamer verricht kunnen worden. In alle ruimten is gedacht aan ergonomie en Arbo, in de verwachting dat een goed ontworpen werkomgeving kan bijdragen aan verminderde uitval van staf. Met dit moderne IC ontwerp is getracht zoveel mogelijk rekening te houden met de belangrijkste ontwikkelingen die momenteel op een IC-afdeling  zichtbaar zijn: verbeteren van de samenwerking, eigen regie van de patiënt, flexibiliteit en effciency.