Brandveilig wonen: illusie of keuze?

Een aantal recente, fatale branden in wooncomplexen voor senioren heeft het onderwerp brandveiligheid weer volop in de spotlights gezet. Dat daarbij juist de aandacht uitgaat naar senioren, is niet verwonderlijk. Zo bleek bijna de helft van alle dodelijke slachtoffers door brand in 2014 ouder te zijn dan 65 jaar. In deze groep blijken vooral roken en koken de belangrijkste veroorzakers van brand. Een risico dat verder toeneemt nu verzorgingshuizen sluiten en ouderen meer op zichzelf zijn aangewezen dan voorheen.

Bij woningbranden is rook de belangrijkste oorzaak. Rook is heet en giftig en het belemmert het zicht op mogelijke vluchtroutes. De recente brand in wooncomplex Neerbosch-Oost met vier dodelijke slachtoffers, heeft pijnlijk duidelijk gemaakt dat ook een brand buiten het wooncomplex zelf – in dit geval in een cafetaria waarna het centrale trappenhuis met rook gevuld werd – tot veel slachtoffers kan leiden.
De geldende bouwregelgeving biedt geen antwoord op dit type branden; het Bouwbesluit 2012 geeft dan ook lang niet altijd een sluitende oplossing. Het gevolg: ook wie voldoet aan de regels en beschikt over de vereiste vergunningen, kan toch onvoldoende zorg dragen voor een veilige woonomgeving. Er is simpelweg meer voor nodig. Voor een juiste oplossing is afstemming op het (beoogde) gebruik van een woning of wooncomplex nodig. Daarbij is het zeer belangrijk onderscheid te maken tussen nieuwbouw en bestaande bouw. Bij nieuwbouw is meestal bekend voor wie je bouwt, bij bestaande bouw wisselt de samenstelling van de bewoners sterk in de loop van de tijd.

Aanvullende maatregelen bij nieuwbouw
Omdat bij nieuwbouwprojecten de te verwachten doelgroep vaak bekend is, streeft EGM adviseurs altijd maatwerk na. Hulpmiddel hierbij is het Bouwbesluit 2012. Dit biedt de mogelijkheid om bij de aanvraag van de omgevingsvergunning onderscheid te maken tussen woonfunctie, woonfunctie voor wonen met zorg of gezondheidszorgfunctie met bedgebied.
De keuze voor deze gebruiksfunctie zou voor de toekomstige bewoners natuurlijk irrelevant moeten zijn; voor hen zou dit onderscheid niet mogen leiden tot verschillen in zaken als wooncomfort, veiligheid en energiezuinigheid. De praktijk leert echter dat er wel degelijk verschillen in veiligheids-, gezondheids- en energiezuinigheidsvoorschriften ontstaan door het toepassen van dit onderscheid. Deze verschillen spitsen zich toe op functionele eisen, prestatie-eisen en rekenmethoden.
Om dergelijke verschillen op te heffen, kan de opdrachtgever aanvullende maatregelen nemen op de eisen uit de bouwregelgeving. Zo is het mogelijk gemeenschappelijke verkeersruimten zwaarder te compartimenteren. Daarmee kunnen de bewoners eerder in een veilige zone komen zonder meteen via een trap naar de begane grond te hoeven gaan. Trappenhuizen met een hogere weerstand tegen branddoorslag dan voorgeschreven, minimaliseren de kans op rookindringing. Woningtoegangsdeuren die zelf sluiten met een dranger, geactiveerd door rookmelders, en het toepassen van deuren die echt rookwerend zijn, zijn eveneens maatregelen die verder gaan dan het Bouwbesluit en die de veiligheid van ouderen bevorderen.

Bestaande bouw
In tegenstelling tot nieuwbouw, is het bij bestaande gebouwen lastiger te anticiperen met aanvullende voorzieningen. In de loop van de tijd kan de samenstelling van bewoners immers sterk veranderen. Hierbij geldt volgens EGM adviseurs een belangrijke stelregel: het grootste risico op brand ligt nog altijd in de woning zelf. Effectieve maatregelen, ongeacht het type bewoners, zijn dan onder meer het verminderen van de kans op brand, het verminderen van de gevolgen ervan en het zo snel mogelijk waarschuwen van bewoners. Daarnaast ziet EGM adviseurs nog een aantal kansen om de woningen van senioren extra te beveiligen door het voorkomen van kortsluiting, het gebruik van rookmelders en de installatie van sprinklers.

Voorkomen van kortsluiting
Naast roken en koken is kortsluiting een belangrijke oorzaak van woningbranden. Door voorlichting en toepassing van minder brandbare matrassen en meubels kan, zeker bij ouderen, veel worden bereikt. Medewerkers van thuiszorgorganisaties komen vaak bij ouderen over de vloer. Zij zijn de eerste ogen om knelpunten te signaleren. Ook de verhuurder kan een rol spelen bij voorlichting; bijvoorbeeld door met bewoners te oefenen. Zo maken zij bewoners attent op de noodzaak om bij brand zo snel mogelijk de woning te verlaten.

Rookmelders
In bestaande woningen voor senioren is het nog niet verplicht om rookmelders te installeren. Bij nieuwe woningen, waar deze eis wel geldt, moeten deze melders aanwezig zijn in de ruimtes tussen de slaapkamer en de uitgang van de woning. Volgens EGM adviseurs zou deze plicht ook moeten gelden in de slaapkamer zelf. Gaat een rookmelder ’s nachts af in de gang maar is de deur naar de slaapkamer gesloten, dan is het maar de vraag of iemand met een verminderd gehoor het signaal van de rookmelder opmerkt. Is er in de slaapkamer ook een rookmelder aanwezig, dan is de kans vele malen groter dat de bewoner wakker wordt.

Sprinklers
Bij brand telt elke seconde; een vluchtroute is al binnen enkele minuten volledig versperd door rook. Daarom is het verstandig bewoners zo vroeg mogelijk te kunnen alarmeren. Een nog veiliger optie is de seniorenwoningen te voorzien van een op de waterleiding aangesloten sprinklerinstallatie. Deze installatie is niet primair bedoeld voor het blussen van elke brand; de installatie helpt voornamelijk de rookproductie te verminderen en de temperatuur van de rook te verlagen. Beide effecten vergroten in sterke mate de overlevingskans bij een woningbrand.

Conclusie
Zo bezien zijn er zowel voor nieuwbouw als voor bestaande gebouwen veel aanvullende mogelijkheden om een veiligere woonomgeving te realiseren. In geval van nieuwbouw zijn de aanvullende maatregelen eenvoudig door te voeren. Bij bestaande bouw is dat lastiger, maar niet onmogelijk. Voor EGM adviseurs gelden aanvullende maatregelen bovenop het Bouwbesluit dan ook als uitgangspunten bij de aanvang van het ontwerpproces voor huisvesting van ouderen. Onze jarenlange expertise stelt ons in staat vroegtijdig mee te denken over oplossingen die zijn toegesneden op de bewoners. •

Wilt u ook weten welke maatregelen u moet nemen (bouwkundig, installaties, gedrag) om uw gebouw brandveilig te maken? Neem dan contact op met EGM adviseurs: Pim van der Vliet, 078 633 07 50 of egmadviseurs@egm.nl.