Congres, OK Transparant

Data-opname in de OK: de zoektocht naar een implementatiemodel

Het AMC startte in 2016 een pilot met data-opname tijdens operaties, op basis van een geavanceerde Surgical Black Box. Naar analogie van de luchtvaart worden alle door apparatuur gegenereerde operatiedata hiermee in samenhang geanalyseerd. Tijdens het door hoogleraar Chirurgie Marlies Schijven georganiseerde congres ‘OK Transparant’ (31 oktober/Amsterdam UMC locatie AMC) kwamen professionals uit de medische, juridische en technologiesector bijeen om de eerste ervaringen te delen. ‘Met name op het gebied van communicatie in de OK is nog veel te winnen’.

De Surgical Black Box, ontwikkeld naar een idee van hoogleraar Teodor Grantscharov van de University of Toronto, brengt alle gegevens uit de anesthesieapparatuur en de laparoscopische toren van de chirurg, de temperatuur, de deurbewegingen en het geluidsniveau in de operatiekamer samen. Videobeelden en geluidsopnamen vullen de analyse aan. Professor Schijven van het AMC ontwikkelde mee aan het systeem en implementeerde het als pilot in één van de OK’s van het ziekenhuis. De software van de Black Box markeert momenten die als afwijkend kunnen worden beschouwd, waarna ervaren chirurgen van de University of Toronto deze analyseren. De rapportage wordt teruggestuurd aan het operatieteam van het AMC en in teamverband nabesproken. 

Aangevuld met de bevindingen van een soortgelijke proef in het Radboudmc (alleen video en audio) en de visies van onder meer een hoogleraar Gezondheidsrecht en de Inspectie voor de Gezondheidszorg ontstond tijdens OK Transparant een levendig debat over data-opname in de OK. De initiatoren zoeken veelvuldig de vergelijking met de luchtvaart. “Data worden met iedereen gedeeld; de vliegveiligheid is daardoor sterk verbeterd”, zegt hoogleraar Chirurgie Jeroen Meijerink (Radboudmc). “In ziekenhuizen is dat totaal anders. Debriefings na operaties hebben een gebrekkige objectiviteit. Terugkijken heeft meer waarde.” Radboudumc wil de beelden en audio ‘alleen als leerdoel’ gebruiken ter verbetering van de operatiezorg. “OK-medewerkers mogen zorgen hebben, het ziekenhuismanagement wil een dekkend juridisch kader, maar de angst van organisaties mag de verbetering van de patiëntveiligheid niet in de weg staan.”

Toestemming
Het juridische kader is helder, zegt AMC-hoogleraar Gezondheidsrecht Johan Legemaate, die verdere implementatie van (beeld)registratie in de OK een goede kans geeft. “De registratie van medisch handelen is een kwaliteitssysteem en evident waardevolle systemen implementeren we. Dat kan op basis van veronderstelde toestemming van patiënt en medewerker. Voor analyse van incidenten is die veronderstelde toestemming niet eens nodig.” Legemaate pleit voor ‘blame free reporting’: geen gebruik van de data in procedures tegen individuen. Daar wordt de Medische Datarecorder niet voor gebruikt, zegt Schijven. “Data relevant voor patiëntenzorg horen in het patiëntendossier.”

De beelden van de laparoscopiecamera en de anesthesiedata komen in het patiëntendossier. De Black Box-analyse kan, als er sprake mocht zijn van een incident of ongewenste uitkomst, wel gebruikt worden om een interne analyse nog te versterken. Een dergelijke interne analyse kan worden opgeschreven in de vorm van een onderzoeksrapport. “Dit rapport zal daarmee naar verwachting in belangrijke mate aan kwaliteit winnen: het wordt objectiever en betrouwbaarder. Een onderzoeksrapport kan zoals nu worden opgevraagd. Maar dat geldt dus niet voor de originele Black Box-uitkomsten. Juist daar moeten we vertrouwelijk mee omgaan.”  

Voelen OK-medewerkers zich 100% veilig bij deze analyse? Senior inspector Ian Leistikow meldt dat de IGZ welwillend staat ten opzichte van de pilots, en neemt enige vrees weg. “In Nederland bestaat een gezond vertrouwen tussen medici en de Inspectie. Wij zijn geen politie. Helaas komen we vooral in het nieuws als er iets misgaat.” Dat betreft echter slechts een ‘klein deel’ van de gevallen, en net als Legemaate betoogt Leistikow dat beleid moet worden afgestemd op ‘die 99,5%’ waarbij geen incidenten plaatsvinden. “De Black Box of Medical Data Recorder is er voor leerdoeleinden en behoort toe aan het ziekenhuis dat aan ons rapporteert. Ik spreek dan ook liever van een ‘virtual coach’. Het is ontzettend belangrijk dat medewerkers zich ook kwetsbaar kunnen opstellen.” Meer moeite heeft Leistikow met de term ‘blame free reporting’. “Blame free bestaat niet.” 

Multidisciplinair kenniscentrum
Hoogleraar Anesthesiologie Gert Jan Scheffer is mede-ontwikkelaar van de ‘Medical Data Recorder’ van het Radboudumc en legde uit waarom is gekozen voor een proef met alleen video en audio. “Menselijk handelen blijkt de grootste oorzaak van incidenten in de OK: de briefing, het volgen van procedures. Met het verbeteren van de OK-communicatie valt het meest te winnen.” Dat is een algemene lijn in de verschillende pilots. Teodor Grantscharov, ontwikkelaar van de Surgical Black Box, ziet zowel in het ziekenhuis van de University of Toronto als in het door hem ondersteunde AMC groeiend enthousiasme onder medewerkers: van ‘denial’ naar ‘full support’.

De Surgical Black Box werd ontwikkeld in nauwe samenwerking met Air Canada, dat alle vluchtgegevens analyseert om anomalieën te ontdekken, en moet leiden tot een multidisciplinair kenniscentrum, zegt Grantscharov.  “Het is prestatiemanagement op basis van big data. Daartoe is een cultuurverandering nodig. In de chirurgie was altijd sprake van geheimhouding, dat weerhield ons van het leren van onze fouten. De initiële scepsis is weggenomen. We gaan van veilig naar ultra-veilig, net als in de luchtvaart.” ‘Toronto’ verwerkt de verzamelde data alleen ten behoeve van een specifieke vraagstelling. “Zoals: hoe kunnen we de communicatie in de OK verbeteren? Wij passen onder meer audio-analyse toe waardoor spraakverbetering kan worden gerealiseerd.”

Leren of veroordelen
Deelname van OK-medewerkers aan de AMC-pilot was vrijwillig, vertelt Anne-Sophie van Dalen. Haar promotieonderzoek resulteerde onder meer in de analyse van complicaties tijdens de operaties; in 53% van de gevallen bleek ‘communicatie’ de oorzaak van het incident. Volgens Van Dalen is vooral debriefing na de operatie een belangrijke kwaliteitstool. Aan de pilot met de Black Box van het AMC deden 81 OK-medewerkers mee en Van Dalen onderzocht 35 gastro-intestinale operaties tijdens de sessies. Van alle medewerkers geeft maar liefst 98% aan nabesprekingen met een Black Box aan te raden aan collega’s. Opvallend: het team in Canada dat de gegevens van het AMC monitorde, constateerde meer bedreigingen voor de patiënt-veiligheid dan de OK-medewerkers zelf. “Het blijkt ontzettend moeilijk de situatie om je heen echt goed waar te nemen, als je gefocust bezig bent.”  

“Het perspectief van OK-medewerkers kan aan de operatietafel al sterk verschillen”, zegt Martijn Kriens, business development director van het Amsterdam Health & Technology Institute. Kriens constateert dat een cultuurverandering al langer gaande is. “Checklists worden steeds belangrijker, OK-hiërarchie steeds minder.” Leren of veroordelen, dat is de vraag. Kies je voor de toekomst of het verleden? Kriens pleit ervoor van successen uit te gaan. “Niet steeds meer papier, geen gebruik van data in tuchtrechtzaken, maar verbetering van prestaties door cultuurverandering.” Hij gebruikte ter illustratie een anekdote uit de praktijk van alledag. “De meeste mensen parkeren hun auto met de neus naar voren, terwijl je andersom veel beter zicht hebt op de mensen om de auto heen.”

Tekst | Jan-Kees Verschuure  Beeld | pxhere.com