Eerste groene daktuin voorIC-patiënten: helend en ontspannend

Rijnstate in Arnhem krijgt eind november als eerste ziekenhuis in Nederland een Intensive Care-daktuin. Nog niet eerder is er in Nederland op een Intensive Care (IC) afdeling een buitenlocatie voor Intensive Care en Medium Care patiënten inclusief zuurstofvoorziening en alle benodigde medische apparatuur gecreëerd. Het doel is om de patiënten van deze twee afdelingen een prettiger verblijf te bieden. Zeker voor patiënten met een langdurige IC-opname is het naar buiten kunnen gaan van cruciaal belang. Het wordt ervaren als een eerste stap op weg naar genezing en ontslag uit het ziekenhuis. De eerste keer naar buiten omschrijven patiënten vaak als het gevoel dat je weer leeft. Zo is het idee voor een daktuin bij de IC van Rijnstate in Arnhem ontstaan.

Willem Jan Hanegraaf (Programma Manager Vernieuwbouw/Hoofd Bouwbureau): “Al bij de start van het vernieuwbouwprogramma ­Rijnstate in 2016, aangaande de ontwikkeling en realisatie van een nieuwe Intensive Care en Medium Care, is het project daktuin geïnitieerd. Door COVID-19 heeft het project helaas even op zich moeten laten wachten. De intensivisten en verpleegkundigen hadden de wens en het idee om het welbehagen van de IC-patiënten nader te onderzoeken. De vraag die daarbij centraal staat is: hoe kun je het verblijf voor een IC-patiënt die tegenwoordig steeds vaker wakker gehouden wordt en daardoor bewust is van zijn omgeving, zo aangenaam mogelijk maken?”

Niet alleen willen de artsen en verpleegkundigen de patiënten hiermee een prettiger verblijf bieden, ze zijn er ook van overtuigd dat het verblijven in de buitenlucht bijdraagt aan een beter en sneller herstel. Een opname op de IC heeft namelijk een grote impact op patiënten en hun familieleden, zowel tijdens de opname als in de herstelfase die zelfs jaren kan duren. Onderzoek wijst uit dat een rustgevende, vriendelijk ingerichte omgeving zonder prikkels en met extra aandacht voor privacy en de natuur maakt dat patiënten zich veilig voelen en meer ontspannen. Een buitenruimte kan functioneren als een helende omgeving en is bovendien ook heel geschikt voor familiebezoek. Hanegraaf vervolgt: “Even contact met de buitenlucht en het zien van de wolken, het voelen van de wind en de warmte van de zon kunnen wonderen doen voor de gemoedstoestand van een patiënt die wekenlang naar een saai wit plafond heeft liggen staren.”

“Het bedrag voor de realisatie van de daktuin kan helaas niet worden geput uit het ziekenhuisbudget”, legt Hanegraaf uit. “Het zogeheten Vriendenfonds van Rijnstate heeft daarom de financiering ervan op zich genomen. Mede dankzij de donaties van vele particuliere donateurs, medewerkers van Rijnstate, sponsoren, fondsen en bedrijfsvrienden van het Vriendenfonds is Rijnstate het eerste ziekenhuis in Nederland dat patiënten van de Intensive Care en Medium Care, zodra het herstel het toelaat, een buitenbeleving kan bieden.”

Johanna van Leeuwen Hillaert (Projectleider Project Daktuin): “De bouwwerkzaamheden van de daktuin zijn afgelopen augustus gestart en zoals het er nu uitziet zal het project eind november worden opgeleverd. De bijdrage van de donateurs via het Rijnstate Vriendenfonds wordt besteed aan de inrichting van de binnen- en buitenruimte, het groen rondom de dakopbouw en aanvullende nodige sfeervolle aankleding van de ruimten. De IC-tuin wordt een half overdekte daktuin, grenzend aan de afdeling intensieve zorg op de vierde verdieping van het ziekenhuis.”

“Op het dakterras van Rijnstate kunnen straks twee patiënten bij mooi weer een kwartier tot een half uur buiten liggen”, vervolgt Hillaert. We creëren dus twee bedposities; één plek in een binnenruimte voorzien van een groot schuifraam en twee grote plafondramen en een plek buiten onder een speciale overkapping. Het schuifraam van de binnenruimte is zo groot dat je toch die speciale buitenbeleving ervaart. Beide bedposities worden voorzien van alle benodigde medische aansluitingen. Alleen IC-patiënten die wakker zijn en in een stabiele toestand verkeren, mogen naar het dakterras.”

De daktuin biedt na de realisatie zicht op de bosrijke omgeving van ­Arnhem. “Een speciale liftbrug zal de patiënten van en naar de daktuin vervoeren”, legt Hillaert uit. “Op het terras komen ook voorzieningen voor maximaal drie familieleden en een verpleegkundige. Naast het terras komt een huiskamer waar patiënten al in een andere omgeving bezoek kunnen ontvangen en waar hun privacy bewaard blijft.”

De daktuin kreeg de naam ‘Reinzicht’ en is vernoemd naar IC-verpleegkundige Rein Verspiek, die samen met Michiel Blans aan de basis heeft gestaan van dit project.

Michiel Blans, intensivist bij Rijnstate, vertelt: “Het is een prestigieus project. We zijn er trots op dat we dit, mede met steun van vele donateurs, bij Rijnstate kunnen realiseren. Patiënten fleuren op als zij na lange tijd weer de wind door hun haren voelen en de zon op hun huid.” Er is volgens Blans nog geen harde wetenschappelijk onderbouwing voor het nut en de noodzaak van de IC-daktuin. “Maar het is in algemene zin aannemelijk om te veronderstellen dat een patiënt baat kan hebben bij een verblijf in de buitenlucht. Het is bekend dat buitenbeleving een krachtbron is voor het herstel van patiënten. Maar op een IC is dat niet eenvoudig. Een patiënt die tijdens de herstelfase toe is aan frisse lucht of even de zon op zijn of haar gezicht wil voelen, moet compleet met alle medische aansluitingen verplaatst en buiten geïnstalleerd kunnen worden. Het is bijzonder mooi dat we dit bij Rijnstate straks mogelijk kunnen maken voor onze patiënten.”

Er zijn in Nederland al meer ziekenhuizen met tuinen of dakterrassen voor patiënten, maar niet voor IC-patiënten. Het Radboudumc in ­Nijmegen heeft bijvoorbeeld bij de afdeling Medium Care openslaande deuren naar de tuin. Het Tergooi-ziekenhuis heeft voor patiënten met kanker een speciaal ontworpen paviljoen ingericht, de zogenoemde chemotuin. Hanegraaf vervolgt: “De daktuin valt onder de noemer Reactiveren Rijnstate. Op deze afdelingen worden patiënten voorbereid en klaargestoomd op het weer naar huis kunnen gaan. In navolging van deze daktuin zal er in 2023 een beweeg- en beleeftuin gerealiseerd worden voor oncologische en geriatrische patiënten. De derde tuin die op de planning van 2023 staat is een speel- en daktuin voor kinderen die in het ziekenhuis verblijven. De kunst is en blijft hoe je gelden vrijmaakt om deze prachtige doch noodzakelijke initiatieven te blijven realiseren, ondanks dat vanuit het integraal zorgakkoord de financiering van zorg in de volle breedte onder druk staat.” 

Patiëntenkamer bovenop het dak

GB Construct realiseert in een bouwteam met bouwbureau Rijnstate en Hoppenbrouwers het project ‘ICMC dakopbouw’ voor ziekenhuis Rijnstate. Freek Jansen, project manager bij GB Construct, is vanaf de eerste ontwerpschetsen betrokken geweest bij het uitdagende project om een patiëntenkamer bovenop het dak te bouwen. Hierbij is gebruik gemaakt van veel prefab elementen i.v.m. de moeilijk bereikbare locatie. Het project nadert zijn voltooiing en binnenkort kunnen de eerste patiënten genieten van de fraaie daktuin. 

GB Construct heeft onlangs voor Rijnstate de brandveiligheid van het volledig gebouw in kaart gebracht en start in 2023 in de kelder van het gebouw met de aanpassingen die uit het rapport naar voren zijn gekomen. GB Construct is de vaste service- en onderhoudsaannemer voor Rijnstate Arnhem.