‘Meer houvast bieden aan ontwerpers’

In de zorgbouw wordt het begrip healing environment veelvuldig gehanteerd, terwijl een duidelijke bewijsvoering voor de effecten van architectuur op de zorgomgeving nog ontbreekt. Milee Herweijer is architect bij Op ten Noort Blijdenstein. In haar rol als visiting critic van studenten, kwam ze bij de decaan van de TU Delft tot het idee om promotieonderzoek te doen naar het begrip, om daarmee een aanzet te geven tot evidence-based design. “Er blijkt buiten Nederland verrassend veel onderzoek beschikbaar over healing environment. Die kennis probeer ik te bundelen.”

Milee Herweijer is zelf afgestudeerd aan de TU Delft. Ze vond in Cor Wagenaar, universitair hoofddocent bij de leerstoel Architectuur en Stedenbouwgeschiedenis van de Faculteit Bouwkunde, en oud-rijksbouwmeester en TU-hoogleraar Wytze Patijn, ervaren promotoren voor het in 2015 af te ronden onderzoek. “Ik ben niet bewust op een promotie afgestevend. Ik doe dit onderzoek naast mijn reguliere werk als architect. Het kwam op mijn pad”, zegt Herweijer er zelf over. “Omdat ik er als interieur- en renovatiearchitect veel mee te maken heb. Wat het begrip healing environment betreft, lopen ontwerpers tegen veel onduidelijkheid aan; er is geen eenduidige definitie.”

Hebben we het bij healing environment over kleurgebruik, gastvrijheid of hygiëne, of juist over korte looproutes voor het personeel? Allemaal van belang volgens Herweijer, maar de samenhang – en vooral het aantoonbaar maken van de effecten – is in Nederland grotendeels onontgonnen gebied. “In mijn onderzoek richt ik mij op de tastbare, zintuiglijk waarneembare omgeving en onderscheid ik drie deelgebieden: healing environment in het kader van medische uitkomsten, healing environment in het kader van het patiëntenwelzijn en healing environment in het kader van het functioneren van het personeel. Daarbij gaat het in de eerste categorie om de primaire patiëntveiligheid, de basis van healing environment. In de tweede categorie kan het gaan om stressfactoren, zoals een gebrek aan privacy. In het derde geval gaat het om een prettige, efficiënte werkomgeving, waardoor het personeel meer positieve aandacht kan besteden aan de patiënt.”

Alleen cure
In het lopende onderzoek beschrijft Herweijer alleen de cure: de ziekenhuiszorg. Een afbakening van het werkgebied bleek noodzakelijk, omdat het onderzoek ‘anders te veelomvattend zou worden’. De architect, onder meer verantwoordelijk voor de in 2011 afgeronde transformatie van het Utrechtse Bartholomeus Gasthuis, bezocht ter voorbereiding een tiental ziekenhuizen, als veldstudie van hoe in Nederland healing environment is vormgegeven. “In de Verenigde Staten is dat al veel gedaan, bijvoorbeeld in het kader van de effecten van healing environment op patiëntveiligheid – denk aan valincidenten. Er blijkt daar verrassend veel evidence-based onderzoek beschikbaar. Ik probeer die kennis zoveel mogelijk te bundelen.” Er is in Nederland op dat gebied nog veel werk te verzetten, vindt Herweijer. “De link tussen healing environment en ontwerp is zogezegd niet altijd duidelijk aantoonbaar. Ik probeer in ieder geval een kader te bieden voor ontwerpers – en hopelijk ook voor zorgbestuurders – en gerichte aanbevelingen te doen.”

Een voorkeur voor grootschalige dan wel kleinschalige gebouwen, daaraan waagt Herweijer zich niet. Het onderzoek richt zich evenmin op de moeilijk meetbare effecten van de ‘warme metselsteen’ waarmee de gevel is vormgegeven of het ‘daglichtrijke’ atrium. Wel wordt een basis gelegd voor het zogenoemde evidence-based design. “Door de kwaliteit van de gebouwde omgeving te koppelen aan aantoonbaar resultaat – bijvoorbeeld door een relatie te leggen tussen eenpersoonskamers en de ligduur – kunnen we de bouwkundige aspecten van healing environment in de toekomst meetbaar maken. Mijn onderzoek beoogt een basis te leggen voor het aantoonbaar maken van de effecten van zorgarchitectuur.”

Wat is healing environment?
In de definitieleer wordt het begrip healing environment doorgaans in abstracte bewoordingen beschreven, waardoor het moeilijk is af te bakenen. De betekenis volgens het Aedes-ActiZ Kenniscentrum Wonen-Zorg is als volgt: “We spreken van een healing environment als de gebouwde omgeving bijdraagt aan het fysiek, mentaal en sociaal welbevinden van gebruikers. Dit zijn de bewoners en bezoekers, maar ook de mensen die in het gebouw werken.” De website OmgevingsPsycholoog.nl spreekt over ‘een (fysieke) omgeving die zich erop richt het welzijn van patiënten, familie en werknemers te bevorderen en hun stress te verminderen’. Een bekend voorbeeld in het kader van healing environment is de Planetree-filosofie, waarin ‘mensgerichte zorg’ centraal staat. “Een helende zorgomgeving, ‘healing environment’, bevordert het welzijn door negatieve stress te voorkomen en positieve stress aan te bieden”, aldus Stichting Planetree Nederland op de website.

Tekst: Jan Kees Verschuure
Foto’s: Kim van Zwieten