Rijnstate Elst bouwt met lef aan CO2-arm ziekenhuis

De ambities van Rijnstate om in Elst het ziekenhuis van de toekomst te ontwikkelen, nemen steeds concretere vormen aan. Dat is goed te zien voor wie rondkijkt op de bouwplaats. Het ziekenhuisgebouw beleefde onlangs twee mijlpalen: de nieuwbouw heeft het hoogste punt bereikt en Berghege Heerkens bouwgroep werkt nu aan het wind- en waterdicht maken van het duurzame gebouw. Daarnaast werd begin mei een enorme waterstoftank op het ziekenhuisterrein geplaatst. Rijnstate Elst is het eerste ziekenhuis in Europa dat haar energie haalt uit waterstof, leggen bouwdirecteur Willem Jan Hanegraaf en realisatiemanager Martine Oudenbroek van Rijnstate en directeur Tom Bongers van bouwbedrijf Berghege uit. 

“Met het ‘all-electric’ ziekenhuis loopt Rijnstate voorop in de verwezenlijking van de sectorale routekaart, op weg naar CO2-arme oplossingen voor de gezondheidszorg in 2050”, vertelt Hanegraaf. “Het opstellen van onze portefeuille-routekaart viel mooi samen met de ontwikkeling voor een nieuwe ziekenhuislocatie in Elst. Daar kwam bij dat we zochten naar een oplossing voor het elektriciteitsnet, dat in Nederland op termijn minder beschikbaar en minder betrouwbaar wordt.” Het ‘eurekamomentje’ kwam tijdens een vakantie in september 2019. Hanegraaf: “Ik las een artikel over een waterstofoplossing voor de Eusebiuskerk in Arnhem en dacht: als je een oude kerk op waterstof kunt zetten, dan moet het toch zeker ook lukken met een hypermodern ziekenhuis. Dus ik appte Martine: ‘We moeten eens met die partij gaan praten’. Zo geschiede, en we zijn met HyMatters en andere partijen een businesscase gaan uitwerken.”

De architect van de nieuwbouw in Elst is Gortemaker Algra Feenstra (GAF). De bouwcombinatie Berghege Heerkens Unica werd al snel bij de ontwikkeling betrokken als aannemer en installateur, net als adviseur K&R. “De partijen zijn in het buitenland kennis en ervaringen gaan ophalen”, vertelt Bongers, “want in Nederland was nog geen expertise op dit gebied.” “Dit was nieuw voor iedereen, dus niemand kan zeggen: ik weet het beter. Dat maakt dat je teruggaat naar de kern van samenwerken en dat is met z’n allen pionieren”, zegt Hanegraaf. In eerste instantie werd nog gewerkt met een Plan B voor als de waterstofoplossing niet haalbaar zou blijken, zo herinnert Bongers zich, maar dat werd op initiatief van het ziekenhuis geschrapt. “Rijnstate was ambitieus en wilde helemaal gaan voor innovatie. Ik vind dat enthousiasme wel inspirerend. Het teamwork is een succesfactor in dit project.”

In praktijk betekent het dat er 2.300 vierkante meter aan zonnepanelen in Elst komt te liggen, deels op het dak van het ziekenhuis en deels ernaast, zo legt Oudenbroek uit. Die voorzien het ziekenhuis van stroom. Als de opbrengst aan zonne-energie groter is, wordt van de elektriciteit waterstof gemaakt. Die wordt opgeslagen in twee grote tanks van 17.000 kilo staal, waarvan de eerste in mei is geplaatst. De tank komt uit Noorwegen en is over het water naar Nederland gebracht. In het kader van circulariteit heeft Rijnstate gekozen om deze bestaande tank over te nemen uit een Europees onderzoekstraject. Het enorme gevaarte is nu nog niet op de vaste plek, maar wordt straks aangrenzend aan het milieuplein  naast het ziekenhuis opgesteld. In de twee tanks kan tot 200 kilo waterstof worden opgeslagen. Het systeem levert een besparing op van 42.000 kubieke meter gas per jaar. Tegelijkertijd stoot Rijnstate straks 1,1 miljoen kilo minder CO2 uit. De elektriciteit die de waterstof naast de warmte levert, zorgt voor een jaarlijkse vermindering van 55.000 kilo CO2.  Voor de meet- en regeltechniek die aan het waterstofsysteem is gekoppeld, koos Rijnstate voor een open-source-oplossing, legt Hanegraaf uit. “Daar kunnen we verschillende systemen op aansluiten en zo meer stuurinformatie verkrijgen. Het is een bewezen techniek, maar die werd nog niet toegepast in de gezondheidszorg.”

De nieuwbouw krijgt een oppervlak van 13.000 vierkante meter en grenst aan een woonwijk in Elst, ingeklemd tussen het spoor en een doorgaande weg. Het nieuwe ziekenhuis bestaat uit een aantal poliklinieken en diagnostische ruimten, zo laat Oudenbroek zien. Er zijn geen beddenkamers. De ruimtes zijn gepositioneerd rondom een atrium. Oudenbroek: “Dat ligt helemaal vol met glasplaten, zodat het daglicht overal kan komen. Dat kan ook zorgen voor opwarming van het pand, dus dat hebben we goed bestudeerd. We hebben het hele gebouw in 3D gezet en gecombineerd met alle beschikbare klimaatdata, zonnestanden en instralingsgegevens. Op basis daarvan hebben we het ontwerp van het atrium en de systeemkeuzes gemaakt. Tijdens de bouw is er nog een kleine aanpassing geweest in de spouwconstructie van het dak, omdat het staal dat in eerste instantie was bedacht een te lange levertijd had.”

“Behalve dat loopt de bouw precies volgens het schema dat in 2020 bedacht is”, zegt Bongers. Dat betekent dat de eerste fase van Rijnstate Elst in april volgend jaar wordt opgeleverd. “Vanaf begin juli 2023 kunnen de eerste patiënten er gebruik van maken, maar voor die tijd hebben al talloze collega’s uit de zorg dit gebouw – én de waterstofoplossing – goed bekeken”, constateert Oudenbroek. “We ontvangen continu geïnteresseerde partijen.” Rijnstate deelt graag de opgedane kennis en ervaring, zegt Hanegraaf enthousiast. “Dit laat zien wat er kan gebeuren als je het lef hebt om buiten de geijkte patronen te denken. Dat is waar de bouw- en vastgoedmarkt ook wel behoefte aan heeft.”