Ziekenhuisspecial | Cadix-ziekenhuis zal stadsbeeld van Noord-Antwerpen bepalen

Nabij Park Spoor-Noord wil ZiekenhuisNetwerk Antwerpen (ZNA) begin 2020 een groot nieuw ziekenhuis openen, uitgerust met de recentste medische en technische infrastructuur. De bouwwerken zijn volop bezig.

De groep ZNA omvat drie algemene en zes gespecialiseerde ziekenhuizen, zeven dagcentra en een woonzorgcentrum. Hij stelt als grootste gezondheidszorgorganisatie van België zowat 6.000 mensen te werk. De voorgeschiedenis ervan gaat terug tot diep in de middeleeuwen. Later ressorteerden de organisaties van de groep onder het Antwerpse OCMW, dat nog altijd de eigenaar is van de huidige gebouwen. Begin deze eeuw leidde een verzelfstandiging tot de oprichting van ZNA. Het nieuwe ziekenhuis wordt zijn eerste eigen gebouw.

“Oorspronkelijk moest de nieuwbouw vooral het oude Stuivenbergziekenhuis in de binnenstad vervangen”, vertelt algemeen directeur Wouter De Ploey. “Maar door de algemene evolutie naar kortere verblijfsperiodes werd het zinvoller om ook ZNA Sint-Erasmus, nu in Borgerhout-Zuid, naar de nieuwe site over te brengen. Door die bundeling bereikten we ook de nodige kritische massa om bepaalde diensten ruimer uit te bouwen. Bovendien zal ook de directie, die nu nog in ZNA Sint-Elisabeth is gevestigd, naar de nieuwe site, ZNA Cadix, verhuizen.” In of nabij de huidige Stuivenberg- en Erasmusziekenhuizen blijven wel enkele raadplegingen behouden.

Sint-Elisabeth, in het historische hart van Antwerpen, blijft integraal als ziekenhuis fungeren. “Door onze eigen verhuis komt er zelfs ruimte vrij voor extra diensten. Dat kan revalidatie zijn, maar bijvoorbeeld ook de aanpak van een tijdsziekte zoals burn-out.”

In 1884 was Stuivenberg een ambitieus state-of-the-art ziekenhuis, weldra moet ZNA Cadix die rol overnemen. “Er is even gespeeld met het idee om de overwegend negentiende-eeuwse gebouwen te renoveren, maar de kandidaten die op het projectvoorstel inspeelden stelden een nieuwbouw voor, net buiten de oude kernstad, maar vlakbij de heroplevende trendy wijken Eilandje en Dam. Dat is niet ver van Stuivenberg, zodat het verzorgingsgebied nauwelijks verschuift.”

ZNA Cadix zal ongeveer 65.000 m² groot zijn en beschikken over een eigen spoed, intensieve zorg, brandwondencentrum, hospitalisatie-afdelingen, dagziekenhuis en polikliniek. Het wordt opgetrokken volgens een DBM-formule (design, build, maintenance). “Doordat de partners die bouwen later ook moeten instaan voor het onderhoud, zullen ze meer dan in een traditionele formule aandacht hebben voor de keuze van de degelijkste in plaats van de goedkoopste bouwmaterialen en technieken”, stelt De Ploey. De ligging langs belangrijke routes, in een omgeving waar recent ook andere opvallende gebouwen werden opgetrokken of gerenoveerd, maakt dat ZNA Cadix sterk mee het stadsbeeld zal bepalen. Daarom hechtte ZNA veel belang aan de architectuur. Maar omdat de noden van ziekenhuizen tegenwoordig snel veranderen, moet het gebouw ook flexibel aanpasbaar zijn. “Op het scharnierpunt tussen het park, de waterpartijen van de oude haven en de stedelijke bebouwing geniet de site van ZNA Cadix van de kwaliteiten van elk ervan”, zegt ingenieur-architect Ruben Du Pré van VK Architects & Engineers, co-ontwerper in samenwerking met Robbrecht en Daem architecten. “De beperkte beschikbare grondoppervlakte maakte het noodzakelijk in de hoogte te bouwen, tot negentien verdiepingen hoog. Om het publieke domein maximaal vrij te houden van gemotoriseerd verkeer wordt zowel personen- en logistiek als ambulancevervoer ondergronds afgewikkeld. We hebben het inrittencomplex voor spoed en logistiek gegroepeerd met een tramhalte.”

Het gebouw krijgt een duidelijk leesbare opbouw. “Het lagere volume, van de begane grond tot niveau 7, wordt horizontaal doorsneden door een zorggerelateerde commerciële laag op de begane grond en door een panoramische tussenverdieping op niveau 3. De commerciële invulling van deze ‘zorgboulevard’ op niveau 0 biedt de bezoeker een grote doorwaadbaarheid. Aan elke zijde bevindt zich een toegang tot het ziekenhuis. De positionering van het onthaal op dit niveau maakt de verweving van het ziekenhuis met de stad compleet.”

Een verticale uitsnijding doorbreekt het massieve karakter van het bouwvolume. “Die uitsnijding is gekoppeld aan de horizontaliteit van de zorgboulevard, die op zijn beurt door een vide is gekoppeld aan de panoramaverdieping.” De panoramaverdieping fungeert als belangrijkste buitenruimte van het ziekenhuis en huisvest ook een restaurant. En ook de ondergrondse laag moet een aangename omgeving worden. “Ze wordt doorsneden met verdiepte patiotuinen, die er licht en lucht toelaten in de logistieke en spoedfuncties.”

De gevels worden volledig bekleed met glasmozaïek. “De keuze voor lichte groene en blauwe tinten zal een pointillistische verschijning geven. Het gebruik van waterige kleuren zal het gebouw inschrijven in de context van havengebouwen en dokken.” Een ritmiek van ramen uit donkergroen gelakt aluminium vormt de overgang tussen de buiten- en de binnenruimte. De open, profielvrije hoek laat ramen uitkijken over het stedelijk landschap. Aan de binnenzijde laat een verspringing van de glasvlakken ruimte voor een zitbank. De frames springen 10 cm uit het gevelvlak en zorgen zo voor extra dieptewerking. “Sommige gevelvlakken krijgen als gordijngevels een afwijkende, meer kristallijne uitdrukking, gerelateerd aan de specifieke achterliggende functies of de nabije buitenruimten.” De zichtdaken worden aangelegd als extensieve groendaken. Dat is trouwens de algemene regel in Antwerpen.

Tijdens de graafwerken hebben archeologen Schijnsluis blootgelegd, een watersluis uit 1818. In die tijd speelde Antwerpen nog een belangrijke militaire rol. De watersluis moest garanderen dat de vestinggracht nooit droog viel. De natuurstenen skeletelementen van de sluis zijn voorzichtig ontmanteld en krijgen later een plaats op fijne metalen sokkels in de tuinen van het ziekenhuis. Elke tuin krijgt overigens een eigen karakter. In één ervan vormt de aanwezigheid van water het opvallendste kenmerk, in andere bloeiende planten en grindpaden of hoogstammig groen.

Onder het ziekenhuis is een beo-veld aangelegd, om voor verwarming en koeling thermische energie uit de bodem te gebruiken. “Hiervoor zijn veertig boringen uitgevoerd, elk tot op een diepte van 150 m. Voor de energievoorziening komt er ook een WKK-installatie met een thermisch vermogen van 195 kW en een elektrisch vermogen van 150 kW”, vult Du Pré aan. De technische infrastructuur omvat naast verwarming, koeling en luchtbehandeling ook systemen voor de verdeling van diverse vloeistoffen en medische gassen. Om alle hydraulische toepassingen te optimaliseren, deed ZNA een beroep op de software van Hydronic System Optimisation (Hysopt). “In samenspraak met VK Engineering en installatiebedrijf Cegelec werkt Hysopt dynamische simulaties uit om het hydraulisch ontwerp te optimaliseren. Zo verhogen we het comfort voor de patiënten en medewerkers van ZNA en verlagen we energieverbruik en de CO₂-uitstoot”, zegt Hysopt-zaakvoerder Peter Van Roosbroeck. “In samenspraak met VK Architects & Engineers hebben wij onze software bezorgd aan installatiebedrijf Cegelec en het de nodige gebruiksbijstand verleend. Ons pakket versnelt de ontwerptijd tot dertig procent en maakt het mogelijk eventuele aanpassingen in een minimum van tijd uit te voeren.”

“Gezien de talrijke bouw- en wegenwerken die momenteel op het grondgebied van Antwerpen plaatsvinden, vormt de logistieke organisatie van de bouwplaats een aanzienlijke uitdaging”, stelt Bart Herroelen, directeur werken bij hoofdaannemer Interbuild. “Ze is slechts via één bescheiden toegangsweg bereikbaar. Bovendien moeten we rekening houden met de toenemende files, niet alleen in de stad zelf, maar ook daarbuiten. Om dit op te vangen, hebben we bijvoorbeeld de grond uit de 10 m diepe bouwput – meer dan 220.000 m³ – via het nabije Asiadok afgevoerd op binnenschepen. Dit maakte 20.000 vrachtwagenritten door de buurt overbodig.”

Op de bouwplaats zelf richtte Interbuild een tussentijdse stockagezone in. “Zo kunnen onze leveranciers op flexibele tijdstippen vanuit de verschillende fabrieken verschillende prefabelementen aanvoeren, in functie van de files. Op gewenste moment rijden we met deze elementen vanuit de stockageplaats naar de specifieke losplaats onder de torenkranen.”

“Als bijkomende complicatie loopt een nieuwe tramlijn pal over de ondergrondse niveaus van het ziekenhuis, waardoor ze onze werfzone in twee delen splitst. De werken aan de tramlijn zorgden in het voorjaar van 2017 voor een extra deadline, waaraan wij de planning van onze werken moesten aanpassen. Om ze goed te doen verlopen, plegen we regelmatig overleg met de collega’s van het tramproject. Ook met diverse stadsdiensten vinden regelmatig overlegmomenten plaats, om de werken zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen en mogelijke problemen tijdig te kunnen ondervangen.”

Opdrachtgever
Ziekenhuis Noord-Antwerpen, Antwerpen en consortium K.Eur Development, Antwerpen

Ontwerp
VK Architects & Engineers, Gent en Robbrecht & Daem, Gent

Hoofdaannemer
Interbuild, Antwerpen

HVAC Software
Hysopt, Merksem

Deurgehelen
Eribel, Hoogstraten

Vloer
Airdeck, Paal-Beringen

Project ZNA Cadix:

• Deurgehelen in metalen omlijsting, aantal in inox.
• Verschillende deurconfiguraties op maat van specifieke noden:
– Draaideuren, schuifdeuren, pivotdeuren & S-deuren (deze laatste is een dubbele deur waarbij beide   vleugels in tegengestelde richting openen, veelal toegepast bij ruimtelijke beperkingen).
– Inclusief brandwerende deurgehelen Rf 30 & Rf 60.

• Deuren voorzien van kunststof kantlatten:
– robuustere deuren (maximale stootvastheid).
– en een pak duurzamer esthetische deurgehelen, aangezien de kleur van de kantlatten exact dezelfde kan zijn als van de deur zelf of van de omlijsting, en dit zonder naad.
– hygiënischere deurgehelen dan met houten kantlatten.

Eribel als integrale partner:
Klant ontzorgen: één partner vanaf de ontwerpfase, productie en plaatsing in eigen beheer (hoge kwaliteit gegarandeerd) alsook mogelijkheid tot onderhoudscontracten = garanderen van functionaliteit (veiligheidsdeuren!) en duurzaamheid. En dit voor alle deurconcepten (standaard, brandwerend, akoestisch, inbraakwerend…), ongeacht of het draai-, zwaai- of schuifdeuren zijn en zowel voor enkele als dubbele deuren. ERIBEL ontwikkelt ook graag uw volgende project/concept op maat.

Softwarebedrijf Hysopt kwam in 2013 tot stand, als een spin-off van Universiteit Antwerpen. “De academische basis is het doctoraatsonderzoek van Roel Vandenbulcke, onze huidige CTO”, blikt bedrijfsleider Peter Van Roosbroeck terug. “De software die wij aanbieden optimaliseert het geïntegreerde ontwerp van diverse hydraulische toepassingen in zowel bestaande als nieuwe gebouwen. Tijdens zijn onderzoek had Roel ontdekt dat heel wat bestaande installaties onder de verwachtingen presteerden, doordat de ontwerpen en instellingen niet optimaal waren.”

“Hedendaagse klimaatinstallaties worden almaar complexer en vinden meer en meer hybride toepassingen. Die van ZNA Cadix combineert een warmtepomp voor bodemwarmte, een warmtekrachtkoppeling en condensatieketels. Hysopt optimaliseert het ontwerp van moderne klimaatinstallaties met iteratieve optimalisatie-algoritmen en dynamische simulaties om de gevolgen van bepaalde keuzes snel te berekenen en weloverwogen beslissingen te nemen voor een optimaal comfort en laag energieverbruik.”

Complexe hybride installaties vind je vooral in grote gebouwen met vele technische behoeften, zoals ziekenhuizen. “Wij leggen ons dan ook specifiek op zulke projecten toe. Voor ZNA werkten we ook al voor de sites Middelheim en Jan Palfijn. We werken nu ook mee aan de nieuwe campus van AZ Sint-Maarten in Mechelen. En volgend jaar ontzorgen we Veolia bij de uitbreiding van het Uza in Antwerpen.”

ZNA Cadix wordt zonder twijfel een nieuwe blikvanger in Antwerpen. Het gebouw telt negentien bovengrondse verdiepingen en wordt daarmee één van de hoogste gebouwen aan het Eilandje in Antwerpen. Het concept van een hoogbouwziekenhuis maakt dit gebouw dan ook bijzonder uniek in België.

Het ontwerp van ZNA Cadix omvat een gebouwconcept dat de flexibiliteit geeft om de functies en programmatie van het gebouw doorheen de jaren te laten veranderen. Concreet gaat het om een ruwbouwstructuur, bestaande uit Airdeck lichtgewichtvloeren die rusten op kolommen. Er zijn dus geen ondersteunende muren of balken. Hierdoor ontstaat maximale ruimte in de systeemplafonds voor de integratie van technische installaties. Ook toekomstige wijzigingen – zoals het herindelen van ruimtes of het integreren van nieuwe toestellen of OK’s – zijn eenvoudig te beheren. Zelfs het verticaal doorvoeren van technieken werd op voorhand intensief besproken om maximale flexibiliteit te garanderen. Dat is ook nodig, want ziekenhuizen zijn techniekintensieve gebouwen. Zo is de technische dienst van een ziekenhuis voortdurend bezig met het uitbreiden van technische installaties.

De praktische uitvoering van ZNA Cadix is voor het volledige bouwteam een uitdaging van formaat. Zo werd de ondergrondse parking van ruim 42.000 m² binnen een tijdsbestek van amper vijf maanden gerealiseerd door de THV Ziekenhuis Noord (Interbuild-MBG). Een belangrijk aandachtspunt daarbij waren de voorzieningen voor de installatie van de trambaan die in de toekomst over de ondergrondse parking en de Airdeck vloeren zal rijden. Een constructieve samenwerking en een gedegen model van opvolging en overleg waren in dit project cruciaal. De levering van de laatste Airdeck vloeren staat gepland in maart 2018.