Net voor de zomervakantie is op de Nijmeegse campus het nieuwe hoofdgebouw van het Radboudumc geopend. Het is niet het ziekenhuis van de toekomst waar Chriet Titulaer de modernste snufjes toont, het is het slimste ziekenhuis dat nu al bestaat. Het is ook het duurzaamste ziekenhuisgebouw van West-Europa. Het gebouw heeft elf verdiepingen, waarvan twee ondergronds, en omvat klinieken, poliklinieken, verpleegafdelingen, dagbehandelingen, kantoorruimtes, restaurant- en winkelvoorzieningen. De 150 eenpersoons patiëntenkamers zijn ontworpen en ingericht volgens de principes van ‘healing environment’. 

Het nieuwe hoofdgebouw, tevens entreegebouw van het medische complex, is een concrete uitwerking van het programma ‘Less Bricks, More Bites, Different Behaviour’, waarmee het ziekenhuisbestuur de toekomst tegemoet wil treden. Concreet betekent dat compactere huisvesting die intensiever wordt gebruikt, de inzet van digitale technieken en andere manieren van samenwerken. Dit is samen met het Radboudumc en ptg advies door de architecten van EGM architecten omgezet in een duurzame nieuwbouw (BREEAM ‘Excellent’) waarin patiënt en personeel op een nieuwe manier met elkaar omgaan.

Daniël van den Berg, architect-partner bij EGM architecten, vertelt dat de nieuwbouw van 45.000 m2 onderdeel is van een masterplan voor de gehele campus. “Het ziekenhuis wil het vloeroppervlak drastisch inkrimpen van 480.000 naar 380.000 m2 en een compacte, flexibele en overzichtelijke zorgomgeving tot stand brengen. Het is een andere manier van denken over vastgoed, slimmer en ook toekomstbestendiger. Zo betekent deze nieuwbouw een inkrimping van 50.000 m2 voor het academische ziekenhuis, terwijl met minder bedden betere zorg wordt verleend.” 

Dat komt het sterkst tot uitdrukking in het verkorten van de Centrale As die alle gebouwen van het medisch centrum verbindt. Door het afstoten van oude gebouwen en de efficiëntere nieuwbouw krimpt deze as van 1.200 naar slechts 200 meter lengte. Met het nieuwe Hoofdgebouw heeft het complex ook een nieuwe hoofdentree, die via het centrale atrium een directe verbinding heeft met de Centrale As. Dat betekent kortere routes en makkelijker oriënteren voor bezoekers. Vanaf de hoofdingang is het nieuwe gedrag merkbaar. Willemineke Hammer, eveneens architect-partner bij EGM: “Patiënten komen hier met een medische reden binnen, maar gastvrijheid is een niet-medisch proces. Dat gaat over hoe je welkom wordt geheten, of de balie op de goede plek staat en of je jezelf kunt aanmelden. Je wilt met een hoofdentree en in feite met het hele gebouw álle mensen aanspreken. Dus de mensen die zelfredzaam zijn bied je de mogelijkheid zichzelf aan te melden, anderen die begeleiding behoeven wil je op een natuurlijke wijze naar een balie toe geleiden. In feite start het oriënteren al  buiten op de campus van het Radboudumc. Vervolgens gaat het vinden van je weg vanaf de parkeergarage of de bushalte via de hoofdentree tot in de ruimte waar je moet zijn. Het is zo eenvoudig mogelijk gemaakt: je kunt telkens links of rechts en het kamernummer brengt je op je bestemming.”

Het Hoofdgebouw, ook wel Gebouw A genoemd, ligt aan de Centrale As tegenover Gebouw B, een gerenoveerd gemeentelijk monument met alle kenmerken van de Bossche School Stijl. Van den Berg: “Vrijwel alles daarin is ontworpen en afgestemd op het plastische getal.” Dat getal zegt iets over de ruimtelijke verhoudingen en is afgeleid van de bekendere Gulden Snede, een verhoudingenleer die is afgestemd op ordenende principes die voortkomen uit de natuur. “Wij hebben hier een vertaling van gemaakt door deze verhouding toe te passen in het nieuwe Hoofdgebouw.” Zo is de nieuwbouw in plattegrond ongeveer drie keer de maat en het volume van Gebouw B, waarbij de volumes rond een atrium of binnentuin zijn georganiseerd. Deze opzet met drie bouwdelen zorgt ervoor dat het omvangrijke gebouw veel kleiner ervaren wordt en dat op alle lagen herkenbare routes en overzichtelijke ruimtes ontstaan. Daaraan dragen ook de vele glazen wanden en gevels bij. “Doordat het gebouw transparant is gehouden, kun je je nog beter oriënteren en is er op zoveel mogelijk plekken uitzicht op de vier daktuinen en de omringende natuur. Zo maak je de buitenruimte onderdeel van de healing environment.” 

Op de lagen 3, 4 en 5 liggen de verpleegafdelingen met in totaal 150 eenpersoonskamers. Allemaal met royaal uitzicht op buiten. ­“Samen met patiënten, artsen en verpleegkundigen hebben designmanager Iris Hobo, Projectbureau Bouwzaken, de interieurarchitect en het ontwerpteam van EGM jarenlang gewerkt aan een nieuwe patiëntenkamer die als een healing environment werkt”, vertelt Hammer. “Dat betekent veel praten met veel mensen. We hebben ontwerpweken gehouden waarin we dagen achtereen met artsen, verpleegkundigen, schoonmakers en patiënten hebben afgestemd om dit daarna uit te werken. Dan wil je onder meer ontdekken of dingen passen, wat de beste positie van het bed is, of de verpleging voldoende armslag heeft, en waar een mantelzorger kan slapen. Maar ook hoe iemand een sfeer beleeft. Dat kan deels op tekening en in 3D-simulatie, maar de veelvoorkomende situaties zijn nagebouwd in een mock-up.” Het resultaat is een zeer ruime kamer compleet met alle medische voorzieningen, waar medische professionals hun werk ergonomisch kunnen doen, met een bedbank onder het grote raam en met een aangename look en feel. Geen scherpe randen en hoeken. En geen batterij aan snoeren en apparaten, alles is indien mogelijk efficiënt weggewerkt in kastjes en achter wanden.

In de verpleegkamers is ook het programmaonderdeel ‘bytes’ het meest zichtbaar en werkzaam. In het nieuwe Radboudumc lopen verpleegkundigen niet meer rond met een pieper die alle ongedifferentieerde patiëntverzoeken en alarmen als een piep bij te veel collega’s doet belanden. Hier zijn de patiëntknoppen, alle medische apparaten op de kamers en ook de valdetectie aangesloten op een smartphone. 
Patiëntinformatie komt zo alleen bij de juiste medewerker terecht, die kan zien wie wat wil of welk alarm afgaat, en kan beslissen of er actie ondernomen moet worden. Aan de andere kant heeft elke patiënt een tablet, daarmee kunnen ze een consumptie ‘bestellen’, licht, temperatuur, gordijnen en de tv bedienen of assistentie vragen. De informatie-uitwisseling tussen patiënt en verpleging wordt daarmee relevanter en leidt tot minder alarmmoeheid.  

Meer ‘bytes’ in het ziekenhuis is in eerste aanleg bedoeld om de verpleging te ontlasten en meer controle te geven op het werk. “Patiënten zullen er ook van profiteren, al zullen de oudsten onder hen wat extra begeleiding nodig hebben in deze digitale wereld”, stelt Hammer. “Maar daar heeft het ziekenhuis zich al op ingesteld. Het ziekenhuis biedt ondertussen evengoed een niet-digitale omgeving waar patiënten, bezoekers en medewerkers dagelijks gebruik van kunnen maken. In het hele gebouw zijn plekken voor ontmoeting en bezinning ingericht, in de vorm van huiskamers, hubs en lounges. Je kunt daar afspreken om elkaar te ontmoeten of om zelf even te ontspannen en voor professionals van het ziekenhuis zijn het plekken om kennis uit te wisselen – het is immers een academisch ziekenhuis.”

Niet alleen de verpleegkamers en de plekken voor ontspanning zijn onderdeel van de healing environment, het hele ziekenhuis is daarop ontworpen en ingericht. De natuurlijke oriëntatie, de transparantie van het gebouw, het zicht dat je bijna overal hebt op de daktuinen of het omliggende groen, het draagt allemaal bij aan het welbevinden van patiënten. “Dat begint al bij de hoofdentree die rust en helderheid uitstraalt”, zegt Van den Berg.
“We hebben samen met Iris Hobo en ­Projectbureau Bouwzaken voor het hele gebouw ontwerprichtlijnen opgesteld. Eén daarvan is bijvoorbeeld ‘eigen natuur’. In het interieur is die verbondenheid met de natuur doorgezet, met als metaforen het bos en de seizoenen. De eerste is verticaal uitgewerkt: van de onderste lagen die de onderwaterwereld als referentie hebben, via onder meer riet, gras, struiken, boomstam tot in het bladerdak voor de bovenste verdiepingen. Horizontaal is per verdieping met kleur en materiaalgebruik een sfeerverdeling gemaakt aan de hand van de vier seizoenen. Vogels leggen de verbinding tussen de sferen. Die zie je terug in de armaturen, zoals de prachtige verlichting van Studio Drift in het atrium.” 

(*) De foto’s bij dit artikel zijn op verschillende momenten gemaakt en waren ten tijde van productie altijd in lijn met de geldende coronamaatregelen.