Twaalf nieuwe operatiezalen voor AZ Monica

AZ Monica heeft haar beide campussen een grondige update en uitbreiding bezorgd. In Deurne zijn de werken nog bezig, maar begin 2024 heeft het Antwerpse ziekenhuis de extra ruimte op campus Harmonie in het stadscentrum plechtig in gebruik genomen.

De TM Antwerpse Bouwwerken-Eiffage – Cordeel was als hoofdaannemer verantwoordelijk voor de werken op campus Harmonie in Antwerpen-Centrum, naar een ontwerp van ABV+ Architecten. AZ Monica gaat hier meer focussen op weinig risicovolle ingrepen in orthopedie, mond-, kaak- en aangezichts­chirurgie en pijnbehandeling. Het ziekenhuis wil in deze disciplines tot de Europese top behoren. “Wij geloven dat focused clinics zullen leiden tot een betere beleving voor medewerkers en patiënten, efficiëntieverhoging en een betere kwaliteit van zorg”, zegt afgevaardigd bestuurder Geert Smits. Daarnaast blijft Harmonie (de vroegere Eeuwfeestkliniek) een afsprakenziekenhuis waar patiënten welkom zijn voor een (vervolg)consultatie voor allerhande medische disciplines. Ook voor gehospitaliseerde en ambulante revalidatiepatiënten blijft er plaats. De campus in Deurne daarentegen wordt strategisch omgebouwd tot een algemeen referentieziekenhuis voor Antwerpen-Oost en enkele oostelijke randgemeenten.

De beschikbare ruimte in de sterk residentiële wijk nabij het Harmoniepark is beperkt. Om een nieuwe vleugel op te trekken was het nodig om in het binnengebied van de site een bestaand kloostergebouw met kapel af te breken. Ook de vroegere afdeling nucleaire geneeskunde verdween. De geschiedenis van de oude gebouwen gaat terug tot 1930, toen de zusters Augustinessen de toenmalige Eeuwfeestkliniek oprichtten. Die naam verwijst naar de honderdste verjaardag van de Belgische staat. De twee laatste bejaarde kloosterzusters waren bereid om voor de uitbreiding van het ziekenhuis te verhuizen. In de plaats ervan heeft de aannemerscombinatie een nieuw volume opgetrokken voor het onthaal, een operatiekwartier met twaalf operatiekamers, een aula en diverse dokterskabinetten. De onthaalzone omvat ook een ruime cafetaria met tachtig zitplaatsen én een afzonderlijk glazen paviljoentje voor mensen die het roken echt niet kunnen laten. De afbraak van de oude gebouwen gebeurde mee op vraag van de brandweer, om het volledige binnengebied bereikbaar te maken voor eventuele interventies.

Focused clinic 
“Met focused clinic bedoelen we het organiseren van specifieke zorgpaden in aparte entiteiten binnen of buiten het ziekenhuis. De zorgpaden moeten daarbij in hoge volumes geconcentreerd worden om efficiënt te kunnen werken. Ze kennen een lage variabiliteit, zodat processen efficiënt en voorspelbaar gemaakt kunnen worden. Om te kunnen spreken van laagrisico-pathologie moet het risico op complicatie beperkt worden”, legt Geert Smits uit. “In de buurlanden werden focused clinics al met succes geïntroduceerd. In de meeste gevallen leidde dit tot een vermindering van de kosten en tot een verbetering van de kwaliteit van de zorg. In België is het concept nog nieuw.”

ABV+ werkte de nieuwbouw uit met een dubbelhoge transparante plint in glas en daarboven twee uitkragende verdiepingen, langs de buitenkant bekleed met een houten lattenwerk. “De keuze voor hout verzacht de schaal van het volume en sluit aan bij het groene in het binnengebied’, licht projectleider Luc Jacobs van ABV+ Architecten toe. Voor een groendak, verplicht in Antwerpen, was slechts beperkte oppervlakte beschikbaar. Het grootste deel van het dak was namelijk nodig om 200 zonnepanelen op te stellen, samen goed voor een piekvermogen van 80 kW. Ook het verlangen om het binnengebied zo groen mogelijk in te richten, lukte niet helemaal. Het door de overkraging overdekte buitenterras van de cafetaria, goed voor zestig zitjes, ligt teveel in de schaduw en wordt te druk belopen om er echt gras te laten groeien in plaats van het aangelegde kunstgras.

Op beide niveaus is er een verbinding met het bestaande ziekenhuis. Dat is belangrijk voor het vlotte transport van de patiënten van en naar de operatiezalen, zonder veel gebruik van liften. De hele nieuwbouw heeft een bovengrondse oppervlakte van 5.746 m². Er is ook een ondergrondse parking van 1.247 m². Dat is geen overbodige luxe, want parkeerruimte is erg schaars in dit deel van Antwerpen. “We konden helaas geen tweede ondergrondse parkeerlaag aanleggen, daarvoor zouden we veel te dicht bij bestaande gebouwen moeten graven”, geeft technisch en faciliteit directeur Wout Struyfs mee. “We brachten een extra inrijhelling aan, om de veiligheid en de circulatie te verbeteren.”

Aan de top
Het nieuwe operatiekwartier met twaalf operatiekamers bevindt zich op het derde bovengronds niveau, tussen twee halfronde gangen, een ‘steriele’ gang langs de binnenkant en een ‘vuile’ gang voor de afvoer van medisch afval langs de buitenkant. Hier bevinden zich ook de ondersteunende lokalen zoals voorbereidingslokalen en een ontwaakzaal. Een glasvezelnet ondersteunt de beeldvorming. Medici en patiënten kunnen op grote schermen de ingrepen gedetailleerd live bekijken. De nieuwe infrastructuur moet ervoor zorgen dat AZ Monica zijn toppositie behoudt. “AZ Monica staat in voor ongeveer 1% van alle ziekenhuisingrepen in België”, stelt diensthoofd orthopedie dokter Olivier Verborgt. “Maar in orthopedie bedraagt dit aandeel 33% en in knieoperaties meer dan 6%.

De vierde bouwlaag is een volledig technische verdieping. Hier staan de luchtgroepen opgesteld. “Goed voor een debiet van 10.000 m³ per uur”, aldus Struyfs. “Drie ijswatermachines staan in voor de koeling. Voor de verwarming volstaan de bestaande ketels. We hebben er wel warmtewisselaars aan toegevoegd.”

Veelzijdig ingenieursbureau

Ingenieursbureau Botec (Wommelgem) stond hier in voor zowel het ontwerp als de studies en de opvolging van de klimatisatie, de elektrotechnische uitrusting, medische gassen, de pendels, rook- en warmteafvoer in de ondergrondse parking en de sprinklerinstallatie van de operatiekamers. In de ‘Eeuwfeestkliniek’ werkte Botec in het verleden ook al mee aan onder meer de verbouwing van de apotheek naar intensieve zorgen- en verkoeverruimte en de verbouwing van de centrale sterilisatieafdeling, aan de pijnkliniek en aan de realisatie van eerdere operatiekamers.

Bij de huidige uitbreiding van OLV-Middelares – het andere ziekenhuis van AZ Monica, in het district Deurne – staat Botec in voor het ontwerp, de studie en de opvolging van de sanitaire uitrusting en brandbestrijdingsmiddelen, de klimatisatie, de elektrotechnische uitrusting – met daarbij ook de bliksembeveiliging en het noodstroomaggregaat –, de medische gassen, de buizenpost, rook- en warmteafvoer en de sprinklerinstallatie in de ondergrondse parking. Ook hier werkte Botec al eerder mee aan talrijke renovaties, uitbreidingen en technische innovaties.