Stel jezelf eens voor dat je een grote kathedraal binnen loopt. Alle harde oppervlakken van de ruimte laten het geluid heen en weer stuiteren en je merkt dat er overal geluid is, zonder dat je precies hoort wat er op een paar meter afstand wordt gezegd. Dit is in veel gevallen precies dezelfde situatie die je hebt in de operatiekamer van een ziekenhuis. 

Radiologieruimten, MRI-centra, echografie, hybride operatiekamers, et cetera zijn vaak een uitdaging voor het geluid. Deze ruimtes moeten veilig zijn voor de omliggende faciliteiten en zijn daarom vaak gebouwd van beton, lood en metaal – dus alleen harde oppervlakken, zoals in een kathedraal. Een nieuwe trend is prefabriceren waarbij een gespecialiseerd bedrijf een off-site bouwmodule maakt met een doordachte constructie die als een LEGO-steen in het ziekenhuis past. Helaas worden deze modules en diagnosefaciliteiten vaak gebouwd zonder na te denken over de geluidsomgeving. De harde oppervlakken ondersteunen de communicatie niet en het personeel wordt uitgedaagd op het gebied van zowel werkprestaties als welzijn.

Het Sundsvall Regional Hospital in Zweden was toe aan vernieuwing. Het pand was in verval geraakt en voldeed niet aan de hedendaagse eisen op het gebied van toegankelijkheid, hygiëne en werkomgeving. Daarnaast hadden veel van de installaties het einde van hun technische levensduur bereikt. Er werd een voorstudie gedaan die de basis vormde voor een nieuw modern Chirurgisch Centrum. Uit die studie is naar voren gekomen dat, naast renovatie en aanbouw van een aantal patiëntenkamers, er één nieuwe hybride operatiekamer van 105 vierkante meter moest komen, met de mogelijkheid om zowel röntgenfoto’s als echografieën te maken en MRI-scans uit te voeren. Helaas voldeed de geplande totaaloplossing voor de operatie- en diagnoseruimten, gebaseerd op een modulaire oplossing, niet aan de ruimte-akoestische eisen van de Zweedse standaard. Vloeren, wanden en plafonds hadden een negatieve invloed op de geluidsomgeving en de geluidsabsorptie was min of meer afwezig in de geprefabriceerde ruimte. Dit was te wijten aan de eigenschappen van het modulemateriaal van glas en metaal, die in plaats van de nagalmtijd te verminderen juist bijdroegen aan een toename van de nagalmtijd.

De nagalmtijd vertelt ons iets over hoe lang geluiden in de ruimte blijven voordat ze verdwijnen. Onze klinkers hebben veel energie omdat, als we onze klinkers uitspreken, het geluid op weg naar buiten niet wordt weerhouden. In vergelijking: de energie van onze medeklinkers is beperkt door het belemmeren van de luchtstroom. Bijvoorbeeld door het vernauwen van het spraakkanaal ontstaat wrijving wanneer de lucht er doorheen gaat, zoals bij het uitspreken van de ‘g’.

Wordt de nagalmtijd langer, dan krijgen de klanken met meer energie (de klinkers) de overmacht en wordt spraak onduidelijk (de medeklinkers worden als het ware weggedrongen door de klinkers, terwijl medeklinkers betekenis geven aan spraak). Wanneer we spraak niet kunnen horen of verstaan, verheffen we onze stem om gehoord te worden en bouwt de geluidsenergie zich op. Dit wordt het Lombard-effect genoemd. Dus als we van lange nagalmtijd (bijv. 2 sec.) naar korte nagalmtijd (0,6 sec.) gaan, wordt spraak duidelijker verstaanbaar. 

In het totaal gaan de geluidsdrukniveaus in het algemeen omlaag als er geluidsabsorberend materiaal wordt toegepast en wordt er een kalmere geluidsomgeving gecreëerd. Dit zorgt niet alleen voor een effectievere en efficiëntere overdracht van informatie, maar ook voor akoestisch comfort bij personeel en patiënten.

De nagalmtijd in een OK mag volgens de Zweedse norm (SS25268) niet langer zijn dan 0,6 seconden. Echter lieten de berekeningen op de hybride operatiekamer waarden zien van meer dan 2 seconden. Denk opnieuw aan het effect in de kathedraal – en beeld je nu in dat je duidelijk moet communiceren rond kritisch zieke patiënten, terwijl de stemmen van je collega’s proberen te concurreren met de geluiden van de technische apparatuur. In dit soort vakgebieden is het zo dat er veel geluidsbronnen zijn en de piekniveaus kunnen oplopen tot meer dan 100 dB.

In het Zweedse voorbeeld besloot de projectgroep het metalen plafond te veranderen in een akoestisch plafond (absorberende panelen die voldoen aan absorptieklasse A volgens ISO 354, ISO 11654). Er werd gekozen voor een plafond dat ook voldoet aan de hygiëne-eisen op het gebied van reiniging en desinfectie. De akoestische metingen werden uitgevoerd volgens ISO 3382 en na wijziging van de plafonds voldeden de installaties aan de akoestische eisen. Dat betekent dat de nagalmtijd werd gehalveerd!

Diagnoseruimtes zijn cruciaal voor het nemen van de juiste beslissingen. Daarnaast zijn de betrokken patiënten te ernstig ziek en te ver uit hun comfortzone, om zich bewust te zijn van wat er wanneer en door wie is gezegd. De faciliteiten van deze plekken moeten een duidelijke communicatie ondersteunen om het risico op fouten te beperken en tegelijkertijd het welzijn van zowel personeel als patiënten te ondersteunen.

We hebben allemaal te maken met geluid, maar in de kritieke zorg wordt lawaai nog te vaak gezien als een noodzakelijk kwaad. Ruimte-akoestiek moet deel uitmaken van een duurzame oplossing in de gezondheidszorg in het algemeen en het bouwen van een ‘kathedraal’ op het gebied van geluid is nooit de weg die we moeten bewandelen.

Het eerste wat een dergelijke ruimte qua akoestiek succesvol kan maken, is ervoor te zorgen dat het totale geluidsniveau zo laag mogelijk wordt gehouden, dat de nagalmtijd niet te hoog is en het eerder genoemde Lombard-effect niet in het spel komt. Dit kan gedaan worden door het installeren van een wand-tot-muur klasse A absorberend plafond. Om de informatieoverdracht verder te ondersteunen (om de zogenaamde akoestische parameter spraakverstaanbaarheid te verbeteren), kunnen wandpanelen in aangrenzende haakse wanden worden opgehangen. Hierdoor kunnen schampende golven die parallel aan de vloer en het plafond heen en weer stuiteren effectief gereduceerd worden. Een korte toelichting aangaande die schampende geluidsgolven: raakt geluid een (geluidsabsorberend) plafond, dan wordt niet in één keer 100% van dat geluid geabsorbeerd. Een deel kaatst af en kan vervolgens lager in de ruimte tussen twee tegenovergestelde wanden heen en weer blijven kaatsen (het komt als het ware ‘vast’ te zitten omdat de energie nergens meer heen kan). Bij al deze akoestische oplossingen mag niet worden vergeten dat niet alleen aan de akoestische maar ook aan de hygiënische eisen moet worden voldaan.

Al met al moeten we er rekening mee houden dat de akoestiek een belangrijke factor is voor de activiteiten die plaatsvinden in ruimtes die gewijd zijn aan het stellen van diagnoses in ziekenhuizen. Daarom mag goede akoestiek niet worden vergeten in het ontwerp, als er succesvolle ruimtes moeten worden gebouwd.

Nagalmtijd is in ISO 3382-1 gedefinieerd als de tijd die nodig is om het geluiddrukniveau in de ruimte na uitschakeling van de bron met 60 dB te laten afnemen. Nagalmtijd wordt om praktische redenen meestal gemeten over een 20 of 30 dB verval (T20 en T30) vanaf 5 dB onder het oorspronkelijke niveau en vervolgens geëxtrapoleerd naar het volledige bereik van 60 dB. Zelfs kleine veranderingen in de nagalmtijd hebben effect op het personeel (het net merkbare verschil – JND – volgens ISO3382-1 is slechts 5%).